Czechy na urlop i weekend. Vysoké Mýto i jego atrakcje: tu wykuwała się historia czeskiej motoryzacji

W poprzedniej części relacji z wycieczki po atrakcjach Pogranicza Czesko-Morawskiego poznawaliśmy atrakcje Litomyśli, starego-nowego miasta zabytków i nowoczesnej sztuki.

Tym razem udajemy się do Wysokiego Myta, by przyjrzeć się bliżej jego unikalnym skarbom.

Mieszkańcy miasteczka Vysoké Mýto mogą być dumni z kilku rzeczy. Mają u siebie największy kwadratowy rynek w Czechach, najstarsze muzeum regionalne w kraju, piękne zabytki, w tym kościół katedralny św. Wawrzyńca z XIII w. i dwie dobrze zachowane średniowieczne bramy miejskie – Praską i Litomyszlską. Od kwietnia do grudnia wiele się też dzieje: Vysoké Mýto praktycznie co drugi tydzień obchodzi jakieś święto, jarmark czy festiwal. Jest tu kąpielisko i kryty basen, centrum sportowe, a nawet organizuje się konkursy szybowców.

Jednak prawdziwym skarbem miasteczka Vysoké Mýto jest jego fabryka autobusów i jej niezwykłe dzieje, które poznawać można w Muzeum Czeskich Nadwozi Samochodowych (Muzeum českého karosářství, MCK; oddział Muzeum Regionalnego).

Bo spójrzmy prawdzie w oczy – średniowieczne kościoły i zamki zobaczyć można także w Polsce, za to Josef Sodomka i jego legendarny zakład karosernictwa to unikaty na skalę globalną.

Czechy - Vysoké Mýto. Jak dojechać? Mapa:

Josef Sodomka senior założył swój wysokomytski zakład w 1895 r. Początkowo wytwarzano w nim karoce, czy raczej ich drewniane nadwodzia, montowane potem na podwoziach. Zakład rozwijał się pomyślnie do I wojny światowej, po której nadszedł kryzys i Josef Sodomka musiał rozglądać się za czymś, co tchnęłoby w jego zakład nowe życie. Ratunek przyniósł syn Josefa, też Josef, który wpadł na pomysł, by zamiast karoc zacząć produkować samochody. Samochód – jak zapewne rozumował Josef Sodomka junior – to w zasadzie taka blaszana karoca, i nawet montuje się go podobnie: nadwozie na podwoziu. Sodomka nie wahał się długo i już w 1924 r. w Wysokim Mycie ruszyła fabryka nadwozi samochodowych – Carrosserie Sodomka Vysoké Mýto.

Do wybuchu II wojny światowej fabryka karoserii Josefa Sodomki była już największa i najbardziej znana w Czechosłowacji. Produkowano tu karoserie samochodowe dla klasy średniej i dla bogaczy, masowo i na zamówienie, dla zwykłych obywateli, jak i gwiazd estrady oraz polityków wagi ciężkiej. To u Sodomki karoserie zamówili np. uwielbiany aktor Jan Werich (model Tatra 52) i prezydent Edvard Beneš (Aero 50).

Sodomka miał coś dla każdego; współpracował z wieloma czechosłowackimi firmami samochodowymi. Najtańsza karoseria z jego zakładu kosztowała w końcu lat 30. XX w. 17 tys. koron (srebrna Java Minor) i mogło sobie na nią pozwolić wielu przedstawicieli czechosłowackiej klasy średniej.

Czytaj też:Najdłuższy most wiszący na świecie otwarto w Czechach. Przeszliśmy się Sky Bridge 721 w ośrodku Dolní Morava. Czy warto się tam wybrać?

Luksusowa karoseria do modelu Aero 50 Dynamik kosztowała już 40 tys. koron (razem z podwoziem 70 tys.) i produkowano ją wyłącznie na zamówienie. Piękny błękitny samochód o opływowych kształtach miał dwusuwowy, czterocylindrowy silnik, niezależne zawieszenie i odsuwany dach. To właśnie nim jeździł prezydent Beneš i miał powody do zadowolenia: zakład Sodomki wyprodukował tylko osiem takich pojazdów. Jak z dumą oświadczył nam przewodnik, na całym świecie zachowały się tylko dwa egzemplarze Aero 50 Dynamik, z których jeden mogliśmy oglądać na własne oczy, a drugi został dosłownie tydzień wcześniej zlicytowany w USA za 348 tys. dolarów.

Niestety, czasy świetności fabryki karoserii Josefa Sodomki juniora dobiegły końca, gdy Europę ogarnęła pożoga kolejnej wojny światowej. Zakład Sodomki produkował wtedy karoserie dla różnego rodzaju pojazdów, używanych przez Wehrmacht, a gdy Niemców spotkała zasłużona klęska, fabryka w Wysokim Mycie została upaństwowiona.

Czytaj też: Zamek, w którym nawet duchy boją się straszyć. Poznajcie legendy zamku Svojanov

Josef Sodomka nie dał się jednak zgnębić nowemu reżimowi i szybko rozruszał swój zakład, choć jego pomysły komunistyczne państwo traktowało podejrzliwe. Właśnie w tym okresie fabryka Sodomki przeszła na produkcję autobusów – tu powstawały słynne pojazdy marki Karosa (nie mylić z węgierskim Ikarusem), a także autobusy Skoda 706 RTO, produkowane także w Polsce, w Jelczu (jako Jelcz 043, zwane też pieszczotliwie „ogórkiem”).

O ile lud pracujący w państwach Bloku Wschodniego mógł sobie jeździć autobusami, o tyle tuzy partii komunistycznych potrzebowały samochodów należycie oddających naturę nowego ustroju. Sodomka wyprodukował coś w sam raz dla nich: ponure, zwaliste i ciężko opancerzone Skody VOS. Ważące ponad cztery tony auta tak spodobały się czechosłowackim władzom, że zaczęły je eksportować do zaprzyjaźnionych państw, a nawet rozdawać jako prezenty szefom zachodnich partii komunistycznych.

Skody VOS miały sporo wad – ich masa powodowała, że trudno było nimi sterować, w dodatku koła od czasu do czasu eksplodowały, nie wytrzymując obciążenia – dlatego z czasem zastąpiono je wołgami i Tatrami 603. Możemy się jednak domyślać, że w późniejszych czasach, w co gorętszych momentach dziejów, niejeden polityk rzewnie wspominał te mamucie wehikuły i żałował, że nie ma między sobą i ludem pracującym tych czterech ton pancerza.

Choć fabryka pracowała pełną parą, życie samego Sodomki juniora miało słodko-gorzki posmak. Konstruktor został aresztowany przez komunistów, którzy podejrzewali go o chęć opuszczenia kraju, i spędził w więzieniu trzy lata. Gdy wyszedł na wolność, pozwolono mu wrócić do fabryki, na którą jednak stracił wszelki wpływ. W ostatnich latach życia Sodomce nie wolno było nawet posiadać prawdziwego samochodu – przemieszczał się dziwacznym pojazdem, skonstruowanym z pałąków i płótna namiotowego.

Czytaj też: Jakie dziwy skrywa ogród pałacu w Novych Hradach? Niespodzianki „czeskiego Wersalu”

Gdy Josef Sodomka umierał, zostawiał po sobie ważne i cenne dziedzictwo, nawet jeśli nie swoim dzieciom, to na pewno wszystkim mieszkańcom Wysokiego Myta. Jego zakład był i nadal jest największą fabryką autobusów w Europie – dziś działa jako Iveco Bus i wypuszcza na szosy ok. 4 tys. pojazdów rocznie.

Czytaj też:Dolní Morava w Czechach to nie tylko najdłuższy na świecie wiszący most. Co jeszcze warto zobaczyć w czeskim kurorcie?

Stworzony przez Sodomkę seniora i rozwinięty przez juniora zakład działa więc nieprzerwanie już od 127 lat, kolejno jako potentat na rynku karoc, aut i autobusów. Historię tej niezwykłej firmy turyści mogą poznawać właśnie w Muzeum českého karosářství w Wysokim Mycie.

Czytaj też: Zamek wielkiego słomianego misia. Dziwne i zaskakujące atrakcje Moravskiej Třebovej

Muzeum ma aż szesnaście ekspozycji (osiem poświęconych historii karosernictwa i tyleż dziejom firmy Sodomki) oraz dwie sale wystawowe, w których oglądać można słynne zabytkowe karoserie, montowane w zakładach w Wysokim Mycie. Planowana jest rozbudowa przestrzeni wystawienniczej, tak by można było pokazywać gościom także karoserie słynnych wysokomytskich autobusów.

• Bilet normalny do Muzeum Karosernictwa kosztuje 100 koron (ok. 19 zł), ulgowy 60 koron.

Nie musicie jechać aż na Pogranicze Czesko-Morawskie, by zajrzeć do Muzeum Czeskich Nadwozi Samochodowych. Zapraszamy do galerii zdjęć:

To już koniec naszej wycieczki do Czech. Litomyśl i Vysoké Mýto to tylko niektóre z interesujących miejsc, które odwiedziliśmy. Szukacie pomysłu na jesienny urlop lub weekend w Czechach? Sprawdźcie, jakie jeszcze atrakcje Czech warto odwiedzić.