Kujawsko-Pomorskie. Wspaniałe gotyckie kościoły w naszych miastach – niezwykła kapsuła czasu

Co ciekawe, określenie „styl gotycki” nie narodziło się w średniowieczu, a w dobie renesansu. Uważa się, że jego autorem był XV-wieczny malarz, filozof i architekt Leon Battista Alberti, który w ten sposób wyraził barbarzyński charakter trendu w budownictwie i sztuce. Barbarzyński, bowiem znacznie bardziej surowy, wręcz prymitywny, jeśli porównać go do sztuki antycznej. Alberti utożsamiał ten styl z najeźdźcami, którzy ostatecznie wpłynęli na upadek cesarstwa rzymskiego – z germańskim plemieniem Gotów. Alberti przyczynił się do deprecjacji tego, co w budownictwie i sztuce przyniosły wieki średnie.

A jednak styl gotycki znalazł swój doskonały wyraz w wielu majestatycznych i misternie zdobionych budowlach, by nawet nie wspominać o skarbach ich wyposażenia.

Kościoły wzniesione w chrześcijańskich już, a jednak wciąż barbarzyńskich czasach, to budowle, które nieprzerwanie od średniowiecza zachwycają. Pełnią nie tylko funkcję sakralną, ale są także żywym świadectwem kunsztu dawnych budowniczych. Zobacz zdjęcia w poniższej galerii.

Choć rzeczywiście są także świątynie bardzo surowe w swym wyrazie. Te, które możemy oglądać w naszym regionie, można do nich zaliczyć, bo jakże daleko im do gotyckich katedr w Mediolanie, Kolonii, Paryżu, Pradze, Reims… Długo można wymieniać te wspaniałości.

Kujawsko-Pomorskie. Oto kościoły gotyckie w naszym regionie. Wyjątkowe zdjęcia!

Ten „nasz”, regionalny nurt w stylistyce średniowiecznych budowli sakralnych nazywany jest często stylem gotyku nadwiślańskiego. Jest znacznie skromniejszy od zachodnioeuropejskich. Nie ma w nim lekkości, a przeciwnie – coś co można w wielu przypadkach porównywać do zamków, czy generalnie budowli obronnych.

Trudno się dziwić, skoro pierwsze kościoły gotyckie na naszych ziemiach (mówimy o stronie formalnej, bo przecież Konrad Mazowiecki nie oddał Krzyżakom ziemi chełmińskiej na własność i ostatecznie wróciła do Polski) budowane były przez Krzyżaków tak, aby przynajmniej przez jakiś czas można było w nich odpierać ataki nieprzyjacielskich wojsk.

Krzyżacy mieli już doświadczenia jak budować wyniesione z wypraw krzyżowych, potem podczas obecności na Węgrzech, wreszcie na ziemi chełmińskiej, na której starli się z wojowniczymi i pogańskimi plemionami Prusów i Litwinów. Stąd właśnie masywne, przysadziste ściany kościołów, niewielkie okna, często potężne wieże zwieńczone krenelażem.

Kujawsko-Pomorskie. Wiejskie kościoły krzyżackie. Surowe piękno zaklęte w kamieniu i cegle [zdjęcia]

Cechą charakterystyczną wielu kościołów gotyckich (podobnie jak zamków), zwłaszcza na terenie państwa krzyżackiego, ale nie tylko, było zastosowanie w celach dekoracyjnych zentówki (zeszklonej cegły ceramicznej), którą układano w dekoracyjne wzory (romby).

Dziś prezentujemy miejskie kościoły dawnego państwa krzyżackiego (wiejskie już przedstawiliśmy). Różnica między tymi w miastach i na wsiach wyrażała się w wielkości - generalnie im większy i ważniejszy był ośrodek miejski, tym jego świątynia, zwłaszcza fara, była bardziej okazała i bogatsze kryła wyposażenie.

W tak krótkim tekście (także w podpisach pod zdjęciami) nie sposób opisać nawet fragmentu historycznego bogactwa wyposażenia kościołów, które zachowało się z zawieruch dziejowych – bitew toczonych podczas wojen Polski z Krzyżakami czy z potopu szwedzkiego, wreszcie z II wojny światowej i licznych pożarach. A trzeba zdać sobie sprawę, że większość wyposażenia przepadła.

Na zubożenie wystroju kościołów wpłynęła także reformacja i przejęcie bardzo wielu świątyń przez wyznawców nowego nurtu w religii chrześcijańskiej. Bywało bowiem, że protestanci pozbywali się religijnych obrazów, jako że nie oddawali czci obrazom ani figurom świętych, a przynajmniej uważali, że kult obrazów nie zapewnia zbawienia.

Tym samym zniszczeniu uległo wiele gotyckich dzieł. Niektóre tylko były potem wyławiane przez wiernych z rzek (bo i tak się ich pozbywano) i przenoszone do kościołów, które ostały się w rękach katolików.

Nie oznacza to, że w wielu kościołach w miastach nie zachowały się bezcenne dziś dzieła średniowiecznych twórców. Najlepszym przykładem jest gotycki kościół, dziś katedra w Toruniu.

Prof. Mieczysław Kunz z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu zainteresował nas pracą swojego dyplomanta - Jarosława Czerepowickiego, która dotyczy kościołów gotyckich ziemi chełmińskiej i która składa się z części opisowej (dokumentacyjnej) oraz internetowej interaktywnej mapy (wraz z kartami obiektów).

W ramach pracy udało się zlokalizować i przedstawić charakterystykę 97 budowli sakralnych w stylu gotyckim, zlokalizowanych w historycznych granicach ziemi chełmińskiej. Całość dostępna jest pod adresem: gotyk.info