Mija 35 lat od wybuchu w elektrowni atomowej w Czarnobylu. Pamiętacie? Do dziś nie znamy wszystkich skutków katastrofy ani liczby ofiar

Sobota 26 kwietnia 1986 roku, dokładnie tego dnia w Czarnobylu doszło do wybuchu reaktora w elektrowni atomowej. Nim jednak informacje o tym, co wydarzyło się w Czarnobylu ujrzały światło dzienne, cieszyliśmy się ciepłą wiosną zupełnie nie zdając sobie sprawy, co wydarzyło się na granicy ówczesnej Ukraińskiej i Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Nie tylko my nie wiedzieliśmy, co się stało. Wiedzy tej nie mieli także obywatele Związku Radzieckiego. Dopiero w poniedziałek spikerka programu „Wriemia”, informacyjnej audycji telewizji radzieckiej, w lakonicznym komunikacie poinformowała widzów, że w Czarnobylu doszło do awarii reaktora, której skutki są likwidowane.

Za kolejne dwa dni - w wydaniu na 30 kwietnia i 1 maja - komunikat radzieckiej agencji TASS zamieściła katowicka „Trybuna Robotnicza”. Najważniejsze w nim było to, że na miejscu pracuje specjalna komisja pod kierownictwem wicepremiera ZSRR Borisa Szczerbiny. Rada Najwyższa ZSRR informowała ponadto, że sytuacja radiacyjna się ustabilizowała. Powiedziano także o ewakuacji osiedla Prypeć.

Swój komunikat zamieścił również rząd PRL. I u nas powołano specjalną komisję, której przewodził wicepremier Zbigniew Szałajda. Komisja informowała, że według pomiarów, których dokonano 29 kwietnia (a więc już trzy dni po wybuchu reaktora), stwierdzono jedynie podwyższenie stężenia aktywnego jodu w powietrzu, co nie stanowi żadnego zagrożenia dla zdrowia.

Chmura przesuwała się jednak nad Europę i ukrycie prawdy było niemożliwe. To właśnie wypadki czarnobylskie miały również spory wpływ na lansowaną przez Michaiła Gorbaczowa głasnost.

- Większe zagrożenie dla zdrowia dziecka stanowi paląca papierosy matka - przekonywał na konferencji prasowej rzecznik rządu Jerzy Urban. Zdecydowano się jednak na podanie dzieciom i niemowlętom jednorazowej dawki preparatu jodowego, dziś wspominanego jako płyn Lugola.

Płyn Lugola otrzymało 18,5 miliona Polaków z czego 95 procent stanowiły dzieci.

Dobrze pamięta ten moment pan Rafał, mieszkaniec Dąbrowy Górniczej. - Mama zaprowadziła mnie do osiedlowej przychodni zdrowia, gdzie kazano nam wypić ten płyn. Nie przypominam sobie, żeby ktoś podał wówczas powód, dla którego mam to zrobić. Płyn był w pojemniku wielkości szklanki. Pamiętam, że smakował obrzydliwie - wspomina.

Do tej pory ocena i skutki katastrofy budzą kontrowersje. To co wiemy na pewno, to fakt, że śmierć poniosły dwie osoby Pierwsza zginęła na miejscu, druga, z poważnymi obrażeniami i licznymi poparzeniami trafiła do szpitala i tam też zmarła. Byli to pracownicy elektrowni, którzy w momencie wybuchu znajdowali się najbliżej reaktora numer 4.

Liczba osób, które zmarły w wyniku ostrej choroby popromiennej tuż po katastrofie, waha się, w zależności od źródła, od 31 do 41 osób. Byli to członkowie załogi elektrowni narażeni na najsilniejsze promieniowanie zaraz po wybuchu oraz strażacy biorący udział w 10-dniowej akcji gaśniczej. W sumie osób, które mogła dotknąć choroba popromienna, mogło być około 200 (niektóre źródła podają 134 „napromieniowanych”). Wszystkie były potem, przez wiele lat, obserwowane przez lekarzy. W przypadku kilku zgonów, które nastąpiły po wielu latach, szukano związku z chorobą popromienną, ale nie było na to przekonujących dowodów. Śmiertelność na choroby nowotworowe czy białaczki nie była w tej grupie wyższa niż w całej populacji.

Eksplozja, która zniszczyła reaktor numer 4 oraz ważącą 2 tysiące ton płytę zabezpieczającą, uwolniła do atmosfery duże ilości substancji radioaktywnych. Jak duże? To pozostaje tajemnicą. Naukowcy zajmujący się sprawą Czarnobyla poruszają się w sferze domysłów, domniemywań i szacunków.

Czarnobylska Elektrownia Atomowa im. Lenina
Pierwszy reaktor zaczął działać w Czarnobylu w 1977 roku. Od 1983 roku reaktory były już cztery. To właśnie w czwartym, 26 kwietnia 1986 r., w rezultacie przegrzania reaktora doszło do wybuchu wodoru, pożaru oraz rozprzestrzenienia substancji promieniotwórczych. Skażenie objęło ok. 140 tys. kilometrów kwadratowych. Przesiedlono 350 tys. osób. W 2000 roku pod presją państw zachodnich elektrownia została zamknięta. O wybuchu jako pierwsze poinformowały zachodnie media.