MKTG IPT - pasek artykułowy

Międzynarodowy Dzień Romów. 4 niezwykłe miejsca w Polsce, w których możecie poznać cygańską kulturę i historię

Emil Hoff
Wideo
emisja bez ograniczeń wiekowych
8 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Romów. Kim są Romowie, nazywani dawniej Cyganami? Czy można ich jeszcze spotkać w Polsce? Jak się zmienili? Przedstawiamy 4 niezwykłe miejsca w Polsce, w których możecie zobaczyć z bliska, jak wyglądała dawna kultura Romów w Europie.

Spis treści

8 kwietnia to Międzynarodowy Dzień Romów

Co roku 8 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Romów, święto, którego celem jest popularyzacja wiedzy o historii i tradycjach Romów.

Don Vasyl z przyjaciółmi w czasie przygotowań do biesiady muzyki cygańskiej
8 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Romów. Kim są Romowie? Czy to prawda, że prawdziwych Cyganów już nie ma? Poznajcie 4 miejsca w Polsce, w których możecie poznać z bliska tradycje i historię Romów.

Na zdjęciu: Don Vasyl z przyjaciółmi w czasie przygotowań do biesiady muzyki cygańskiej, Łódź 2018. Grzegorz Galasinski / Polska Press, zdjęcie ilustracyjne

Święto ustanowiono w 1990 r. na pamiątkę wcześniejszego, pierwszego w historii Światowego Kongresu Romów, który odbył się pod Londynem właśnie 8 kwietnia 1971 r. Odbyło się wówczas spotkanie przedstawicieli Romów z 25 państw. Powołano Światową Radę Romów, która wystosowała do ONZ wniosek o uznanie Romów za mniejszość narodową. Stworzona też wtedy Międzynarodowy Komitet Cyganów, który przyjął flagę i hymn Romów.

Obecnie Międzynarodowy Dzień Romów to święto obchodzone na całym świecie pod patronatem wielu instytucji kulturalnych i politycznych, nie tylko romskich. W Europie świętu Romów patronują np. Rada Europy, Komisja Europejska i Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

Kim właściwie są Romowie, czyli po dawnemu Cyganie? Gdzie w Polsce można zapoznać się z ich historią i tradycjami? Przekonajcie się! Przedstawiamy 4 miejsce w Polsce związane z Romami.

Posłuchajcie na filmie poniżej hymnu Romów – pieśni „Gelem, gelem”:

Kim są Romowie? Wędrówki i tradycje Romów

Romowie, nazywani kiedyś Cyganami, obecnie uznawani są za nieterytorialny naród, tzn. grupę ludzi z wykształconą odrębną świadomością narodową, którzy jednak nie są związani z żadnym konkretnym obszarem.

Romowie pod względem etnicznym wywodzą się z Indii, z których wywędrowali ok. X w n.e. Od tego czasu przemierzyli praktycznie cały świat – mniejszość romską można dziś spotkać niemal wszędzie. Szacuje się, że Romów na świecie jest obecnie do ok. 15 mln, a największe populacje, powyżej 500 tys. osób, zamieszkują kraje takie jak Rumunia, Bułgaria, Hiszpania, Słowacja, Węgry, Turcja i Brazylia.

Romowie prowadzili przez wieki nomadyczny tryb życia. Nieustannie przemieszczali się, a za domy mieli duże wozy, które w czasie postojów tworzyły tabor, czyli obóz. Romowie nie mieli stałych zajęć (nie mogli uprawiać ziemi, skoro nie mieli stałego miejsca), imali się więc różnych dorywczych prac.

Romowie mają własny język – romani – i własną odrębną kulturę, bardzo zróżnicowaną w zależności od kraju i regionu, z którym na dłużej związała się dana grupa Romów. Ogół tradycji romskich nazywany jest Romanipen, a przestrzegania wspólnych zwyczajów pilnowali w przeszłości reegionalni królowie cygańscy (ostatni polski król cygański, Henryk Nudziu Kozłowski, zmarł w 2021 r. Piosenkarz Don Vasyl jest być może najbardziej znanym polskim Romem i bywa nazywany „królem Cyganów”, ale oficjalnie nie pełni tej funkcji).

Trzeci Festiwal Romów we Wrocławiu, 2010.
Romanipen to określenie ogółu wspólnych romskich tradycji. Kultura Romów jest jednak bardzo zróżnicowana w zależności od kraju i regionu. Na zdjęciu: Festiwal Romów we Wrocławiu, 2010. Mikolaj Nowacki / Polskapresse, zdjęcie ilustracyjne

Romskie pochodzenie ma wiele ciekawych postaci świata nauki i kultury. Lista nazwisk tylko dowodzi, jak daleko zawędrowali Romowie i jak różnorodne były ich losy w najdalszych zakątkach świata. Według Stowarzyszenia Romów w Polsce, cygańskie korzenie mieli i mają np.

  • Charlie Chaplin
  • Elvis Presley
  • Michael Caine
  • Pola Negri
  • Edyta Górniak

Prawdziwych Cyganów już nie ma? Romowie w Polsce w XX i XXI w.

Nomadyczny styl życia Romów czynił z nich w naturalny sposób gości i przechodniów wszędzie tam, gdzie się zjawili. Nierzadko ich wieczna obcość budziła niechęć ze strony stałych mieszkańców. W okresie PRL władze postanowiły zmienić wielowiekowe tradycje romskie i skłonić Romów do osiedlenia się na stałe w wybranym miejscu, tak by mogli łatwiej wtopić się w społeczeństwo polskie. W 1950 r. rozpoczęto rejestrację rodzin romskich, w 1952 r. rząd rozpoczął program mający pomóc Romom przejść na osiadły tryb życia.

Państwo polskie pod egidą Rzecznika Praw Obywatelskich nadal prowadzi tzw. Program integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce na lata 2021-2030, który ma pomagać Romom znaleźć mieszkanie i wyedukować dzieci.

Można więc powiedzieć, że w XX i XXI w. społeczność Romów w Polsce przeszła daleko idące przeobrażenie i rzeczywiście tych „prawdziwych Cyganów” – nomadów przemierzających Europę w swoich kolorowych wozach – już nie ma.

Są jednak w Polsce miejsca, w których można zapoznać się z dawną kulturą cygańską. Poniżej przedstawiamy 4 takie niezwykłe miejsca, który powinien odwiedzić każdy miłośnik kultury romskiej, a także polskiej historii i etnografii, których Romowie stanowią integralną część.

Piknik cygański w Nowej Hucie, 2016
Dawniej Romowie mieszkali w wozach taborowych i stale się przemieszczali. Dziś w większości porzucili dawny styl życia, praktycznie niemożliwy do kontynuowania w rozwiniętych państwach Europy i Ameryki.

Na zdjęciu: wóz taborowy, prezentowany w czasie pikniku cygańskiego w Nowej Hucie, 2016 r. Anna Kaczmarz / Polska Press, zdjęcie ilustracyjne

Czytaj też: Weekend na Mazowszu: ranking 9 najpopularniejszych atrakcji, które warto odwiedzić na wycieczce z Warszawy. Biją rekordy popularności!

4 miejsca w Polsce, w których poznacie dzieje i kulturę Romów

Gdzie możecie na własne oczy przekonać się, jak wyglądała dawniej kultura cygańska w Polsce i na świecie? Poniżej przedstawiamy miejsca i instytucje, przechowujące pamięć o Romach.

Muzeum Ziemi Tarnowskiej (dawniej Muzeum Okręgowe w Tarnowie)

W ramach Muzeum Ziemi Tarnowskiej działa Muzeum Etnograficzne w Tarnowie. Właśnie tam możecie oglądać najstarszą w Polsce i przez kilka dekad jedyną na świecie wystawę stałą, poświęconą Romom. Jej historię opasała Natalia Gancarz w artykule „Kolekcja romska zwana Amaro Muzeum”, w: „Muzealnictwo” 2017, t. 58, s. 268-276.

Pierwsza poświęcona Romom wystawa „Cyganie w kulturze polskiej” powstała w 1979 r. w oparciu o liczne pamiątki, przedmioty codziennego użytku i duży zbiór ikonograficzny. Obecna wystawa „Cyganie. Historia i kultura” została stworzona w 1990 r. z okazji odbywającego się w Polsce IV Międzynarodowy Kongres Romów (właśnie wtedy ustanowiono Międzynarodowy Dzień Romów).

Wystawa romska Muzeum Etnograficznego w Tarnowie mieści się w zabytkowym, XVIII-wiecznym dworze. Na zapleczu otwierana jest też sezonowa, plenerowa wystawa wozów taborowych. Muzeum Ziemi Tarnowskiej organizuje tez co roku Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów, czyli rodzaj pielgrzymki do miejsc związanych z martyrologią Romów z czasów II wojny światowej w regonie Tarnowskim. Objazd odbywa się w zrekonstruowanych taborowych wozach, a więc sam w sobie stanowi jakby chwilowe wskrzeszenie dawnych tradycji romańskich i ilustrację stylu życia Cyganów, który już przeminął.

Zobaczcie na filmie, jak wygląda wystawa romska w Muzeum Etnograficznym w Tarnowie:

Muzeum Etnograficzne w Tarnowie - mapa:

Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu

To pierwsza i jedyna tego rodzaju publiczna instytucja kultury w Polsce, muzeum i ośrodek badawczy w całości poświęcony Romom. Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu to całkowita nowość – powołano je do istnienia w styczniu 2024 r., a swoje podwoje dla gości otworzyło dopiero w lutym.

Centrum działa pod egidą Stowarzyszenie Romów w Polsce. Jak czytamy w komunikacie Stowarzyszenia:

Misją Centrum Historii i Kultury Romów jest badanie, dokumentowanie i upowszechnianie wiedzy o wielowiekowej obecności Romów na ziemiach polskich.

Szczególny nacisk ma być kładziony na losy Romów w czasie II wojny światowej i dramat holokaustu romskiego – prześladowań i mordów dokonywanych na Romach przez hitlerowców.

Na razie Centrum Historii i Kultury Romów w Oświęcimiu jest jeszcze w fazie organizacji, ale już możecie obejrzeć w jego siedzibie (kamienicy przy ul. Berka Joselewicza 5, w zabytkowej części centrum Oświęcimia) dwie wystawy stałe: „Romowie – historia i kultura”, oraz „Przenikanie kultury – Romowie kiedyś i dziś”.

Don Vasyl w czasie przygotowań do koncertu
Don Vasyl to być może najpopularniejszy polki Rom. Choć bywa nazywany „królem polskich Cyganów”, w rzeczywistości nie pełni oficjalnie tej funkcji. Grzegorz Galasinski / Polska Press, zdjęcie ilustracyjne

Kuźnia Romów w Łodzi

Miejscem ściśle związanym z losami Romów w czasie II wojny światowej jest Kuźnia Romów, oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi przy ul. Wojska Polskiego 84.

Kuźnia Romów to jeden z zachowanych budynków dawnego obozu cygańskiego, miejsce ścisłego odosobnienia dla Romów, stworzone przez nazistów na wzór żydowskich gett. Właśnie tu od 1941 do 1942 r. przetrzymywano ok. 5 tys. Romów i Sinti, przywiezionych tutaj z terenów Austrii i Węgier, a potem przetransportowanych i zamordowanych w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. W Kuźni Romów możecie poznać dramatyczną historię prześladowań i zagłady Romów w czasie II wojny światowej.

Wirtualne Muzeum Kultury Romów w Warszawie

W 2013 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał Muzeum Kultury Romów w Warszawie, instytucję zajmującą się edukacją z zakresu historii i kultury Romów w Polsce i Europie.

Od 2015 r. muzeum ma formę wirtualną – na oficjalnej stronie Muzeum Kultury Romów znajdziecie liczne zdigitalizowane eksponaty, podzielone na działy tematyczne, takie jak Sztuka (zobaczycie tu romskie malarstwo), Fotografia (zdjęcia, pocztówki sprzed i po II wojnie światowej), Kultura Materialna (np. zdjęcia wozów taborowych, strojów, biżuterii) i Biblioteka (książki o Romach, filmy, nagrania muzyczne).

Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Stronę Podróży codziennie. Obserwuj Stronę Podróży!

Źródła:

Dodaj firmę
Logo firmy Polska Organizacja Turystyczna
Warszawa, Chałubińskiego 8
Autopromocja

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Komentarze

Komentowanie artykułów jest możliwe wyłącznie dla zalogowanych Użytkowników. Cenimy wolność słowa i nieskrępowane dyskusje, ale serdecznie prosimy o przestrzeganie kultury osobistej, dobrych obyczajów i reguł prawa. Wszelkie wpisy, które nie są zgodne ze standardami, proszę zgłaszać do moderacji. Zaloguj się lub załóż konto

Nie hejtuj, pisz kulturalne i zgodne z prawem komentarze! Jeśli widzisz niestosowny wpis - kliknij „zgłoś nadużycie”.

Podaj powód zgłoszenia

Nikt jeszcze nie skomentował tego artykułu.
Wróć na stronapodrozy.pl Strona Podróży