Najstarsza karczma w Polsce stoi w Jeleśni i zaprasza gości. Tu stołowano się już 250 lat temu

Wiele obiektów gastronomicznych w Polsce ma długą historię, co nie może dziwić – w końcu ludzie wszędzie musza jeść i pić, a sama Polska ma już tysiąc lat z górką. Jednak określenie, która restauracja, bar czy karczma są najstarsze, przysparza kłopotów nawet historykom. Wszystkiemu winne są niedokładne zapisy lub w ogóle brak dokumentacji.

Polacy lubią dobre jedzenie i tradycję, dlatego chętnie odwiedzają stare restauracje i karczmy, które karmią klientów od wielu pokoleń. Wiek i tradycja mają walor marketingowy, dlatego wiele obiektów gastronomicznych chwali się tym, od jak dawna działa. Tytuł najstarszego należy jednak przyznawać ostrożnie – wszystko zależy jednak od konkretnej kategorii obiektu i starannego ustalenia faktycznej daty założenia.

Powszechnie uważa się, że najstarszą polską restauracją jest Piwnica Świdnicka we Wrocławiu. Przez „restaurację” rozumie się tu przybytek gastronomiczny serwujący jedzenie i napoje, także alkoholowe – Piwnica Świdnicka to jednocześnie najstarsza restauracja i najstarszy bar w Polsce. Piwo ze Świdnicy sprzedawano tu od głębokiego średniowiecza, pierwsza wzmianka o lokalu pochodzi z 1273 r. Obecnie Piwnica Świdnicka jest zamknięta, ale nie na stałe. Przeszła remont i ma wznowić działalność na wiosnę 2022 r.

Co jednak z innymi kategoriami jadłodajni? Piwnica nie była najbardziej typową staropolską formą gastronomii. W tej kategorii wskazać należy raczej karczmę. Która karczma jest najstarsza w Polsce?

Typowo staropolską formą jadłodajni nie jest wcale miejska piwnica, lecz raczej wiejska karczma, zwana z włoska austerią. Karczmy powstawały najczęściej przy szlakach handlowych. Łączyły funkcje gastronomiczną i hotelarską: goście jedli, pili, a po zmroku kładli się spać na przypiecku lub poddaszu karczmy. Co większe i bardziej znane obiekty miały nawet specjalne pokoje sypialne, w których szlachta zjeżdżająca się tłumnie np. na sejmiki mogła spędzić wygodnie noc.

Najstarsze polskie karczmy, zachowane, a nawet czynne do dziś, pochodzą z XVIII w. Spór o to, która dokładnie jest najstarsza, pozostaje oficjalnie nierozstrzygnięty.

Wielu wskazuje karczmę „Rzym” w Suchej Beskidzkiej jako najstarszą tego typu czynną jadłodajnię w Polsce. To właśnie o tej karczmie miał jakoby wspomnieć Adam Mickiewicz w wierszu „Pani Twardowska”, w którym w „Rzymie” czarownik Twardowski spotkał samego diabła. Oficjalnie nazwę „Rzym” nadano jednak karczmie dopiero w latach 60. XX w. Sam budynek pochodzi – na co wiele wskazuje – z drugiej połowy XVIII w., są więc w Polsce starsze karczmy od tej.

Drugą kandydatką do tytułu najstarszej polskiej karczmy jest Austeria Miejska w Sławkowie. Powstała prawdopodobnie w 1781 r. Niemal wiek wcześniej gdzieś w mieście miał ucztować król August II Mocny, nie wiadomo jednak, czy w czasie swojej wizyty w 1697 r. zatrzymał się właśnie na miejscu dzisiejszej karczmy.

Archeolodzy ustalili także, że fragment fundamentu budynku pochodzi z XIII w., ale nie wiadomo, jaką funkcję pełniła ta pierwotna budowla zanim wzniesiono na jej miejscu kolejne budynki, a w końcu karczmę. Za to na jednej z zachowanych belek stropowych karczmy widać niewyraźny napis z datą: 1701 lub 1781 r. Oficjalna strona turystyczna Sławkowa opowiada się za wariantem 1781. Być może to data remontu, ale fakt pozostaje faktem: jeśli austeria pochodzi z drugiej połowy XVIII w., to nie jest najstarsza w Polsce.

Wiele wskazuje na to, że najstarszą karczmą w Polsce nie jest ani „Rzym” w Suchej Beskidzkiej, ani Austeria Miejska w Sławkowie, lecz jadłodajnia działająca do dziś w śląskiej Jeleśni.

Stara Karczma działa dziś w zabytkowym budynku, który wprawdzie przeszedł gruntowny remont w XIX w., ale działalność gastronomiczną prowadzono w nim przynajmniej dwa stulecia wcześniej. To właśnie w tej karczmie w 1655 r. miał się zatrzymać uciekający przed szwedzką nawałą król Jan Kazimierz.

Historia karczmy w Jeleśni zaczęła się prawdopodobnie jeszcze wcześniej, w XVI w., kiedy na jej obecnym miejscu Wołosi wznieśli leśniczówkę z przyległą gajówką (budynek stoi do dziś i mieści przedszkole). Nie wiadomo dokładnie kiedy, ale leśniczówka prawdopodobnie szybko została zaadaptowana na karczmę. Zadecydowała zapewne dobra lokalizacja – Jeleśnia leży na dawnym szlaku bursztynowym z Żywca do Orawy, swego czasu przejeżdżały tędy tłumy kupców, zawsze dysponujących gotówką do wydania i szukających miejsca na odpoczynek. Nic dziwnego, że być może już w końcu XVI w. otwarto w Jeleśni karczmę.

Dokładny wiek karczmy w Jeleśni pozostaje jednak nieznany. Na samym budynku znajduje się tylko jedna data: na jednej z najstarszych belek stropowych można odczytać wyryty napis „1774”. Nie da się wykluczyć, że – podobnie jak w przypadku karczmy w Sławkowie – może to być data remontu, a nie wzniesienia budynku. Nawet jeśli karczma w Jeleśni działa na obecnym miejscu „dopiero” od 1774 r., to i tak czynią ją to najstarszą czynną karczmą w Polsce.

Karczma w Jeleśni to atrakcja zarówno dla entuzjastów historii i zabytkowej architektury drewnianej, jak i dobrego jedzenia i gościnnej atmosfery.

Karczma w Jeleśni stoi przy głównej trasie Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego. Uwagę zwraca dobrze zachowana konstrukcja wieńcowa budynku z polskim dachem łamanym. Duży kominek w głównej sali ogrzewał dawniej pomieszczenie i ludzi, można było przy nim spać – na noc sala bufetowa zmieniała się w jedną z sypialni. W rogu sali widoczna jest tzw. stolnica, czyli miejsce dla kapeli ludowej, zapraszanej na wesela, chrzciny i inne święta. Wnętrze karczmy ozdabiają wycinanki z bibuły, z których słynie region Jeleśni.

W zabytkowym budynku działa dziś restauracja „Stara Karczma” i kawiarnia. W obiekcie organizowane są imprezy okolicznościowe, ale warto do niego zajrzeć nawet bez ślubu czy chrzcin choćby po to, by móc powiedzieć, że zjadło się obiad w najstarszej polskiej karczmie, w której stołował się ongi być może sam król Jan Kazimierz.